EKIM2021
Zekeriya Şimşek
Sarpıncık Deniz Feneri
Sarpıncık Deniz Feneri
Deniz fenerleri, ışık yayarak gemilere kılavuzluk etmek amacıyla bazen sütunlar üzerinde yükselen, bazen de yüksek bir tepede ya da liman kompleksi içinde, kıyılarla bağlantılı yapılmış rota belirleyici güvenli işaret kuleleri. Fener ışıklarının görünme mesafesi, fener kulesinin deniz seviyesinden yüksekliğine ve ışığın yoğunluğuna bağlıdır. Dünyanın dört bir yanında zorlu kıyılar ve liman girişlerinde yer alan deniz fenerleri, birçok felaketi önlemiş; ilk dönem, geceleri kulelerin en üst katındaki devasa kazanın içinde genellikle reçineli ağaçlardan büyük bir ateş yakılır, ateşin şehrin üzerindeki tüm gökyüzünü parlak alevlerle kaplaması, dumanın ve ışıldayan parıltının çok uzaklardan görülmesine özen gösterilirmiş ve zaman için elektrikli-elektronik sistemlere dönüşerek bugünlere gelinmiştir. Hayal gücümüzü derinden etkileyen deniz fenerleri, günümüzde, otomasyonun rollerini çalmasıyla ikinci plana itilirken turistik değer olarak ya da efsaneleriyle yaşamaktadırlar.
En eski deniz feneri, M.Ö. 7. yüzyılda Sigeon’da (bugünkü Çanakkale/Kumkale’de) yapılmış; “Dünyanın yedi harikası”ndan biri olan İskenderiye Feneri ise, M.Ö. 280 yılında Knidos’lu (bugünkü Muğla/Datçalı) Sostrates tarafından Pharos Adası üzerine inşa edilmiştir. Yüksekliği 135 metre olan bu fenerin şöhreti ve yüksekliği bugüne kadar aşılamamış ve 14. yüzyılda meydana gelen bir depremde yıkılmıştır.
Limanları ve liman çevresindeki yerleşimi işaretle, şehirleri temsil eden deniz fenerleri, liman alanlarına/kompleksine dahil kutsal yapılar olarak şehrin kamusal gücünü de temsil eden mimari ve stratejik özellikleriyle yüzyıllarca kullanılagelmiş ve o şehrin adıyla anılmıştır.
Deniz fenerleri, güzel sanatların her alanına ilham vermiş; zaman zaman korkunun, yalnızlığın, karanlığın simgesi, yüzlerce filmin konusu olurken; bu temayı taşıyan maketler, kartpostallar, pullar, teneke kutular, kibrit kutuları, sigara-çikolata kartları, paralar, madalyalar, kitaplar, resimler/tablolar vb. obje kompozisyonuyla koleksiyonerlerinde gözde konuları arasında yer almıştır.
Ülkemizde, birçok tarihi miras göz ardı edilmekte. Otomasyonun yaygınlaşması ve uydu haberleşme sistemlerindeki gelişmelerin önemini azalttığı deniz fenerlerimizin bakımsızlıktan örselenmesinden ya da özel sektöre peşkeş çekilmesinden çok korktuğumu belirtmek istiyorum. Bu ve benzeri handikapları önlemek bağlamında deniz fenerlerinin tarihi miras olarak gelecek kuşaklara aktarılması için müzeye dönüştürülmeleri güzel olmaz mı? Ülkemizdeki 354 deniz fenerinin 42’si İzmir’de ve deniz fenerlerinin yönetimi “Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü”ne aittir. Meraklısı için listenin İzmir bölümünü aktarıyorum. (www.kiyiemniyeti.gov.tr):
1. Aslanburnu Feneri, Foça
2. Azaplar (Venedik) Kayalığı Feneri, Foça, Hacılar (Leventler) Limanı ağzında
3. Bademli Feneri, Dikili, Bademli Pisa Limanı Burnu’nda
4. Bozalanburnu Feneri, Çeşme Alaçatı Körfezi
5. Büyük Saipadası Feneri, Çeşme, Adanın Kuzeydoğu Burnu ucunda
6. Çeşme (Fenerburnu) Feneri, Çeşme Kızıl Burun üzerinde
7. Çeşme Dalyanköy Barınak Feneri, Çeşme Dalyanköy’de
8. Dikili Madraçayı Feneri, Dikili, Altınova Madraçayı ağzı
9. Dikili Mendirek Feneri, Dikili Limanı’nda
10. Doğanbey Adası Feneri, Seferihisar, Doğanbey Adası üzerinde
11. Eşek Adası (Sığacık)Feneri, Seferihisar Sığacık Limanı
12. Foça Değirmenburnu Feneri, Foça Limanı Değirmen Burnu üzerinde
13. Güzelbahçe Feneri, İzmir Körfezi girişi
14. Ilıcaburnu (Aliağa) Feneri, Aliağa Limanı’nda
15. İzmir Pasaport Güney Mendireği Feneri, Konak
16. İzmir Pasaport Kuzey Mendireği Feneri, Konak
17. İzmir Pasaport Mendireği Feneri, Konak
18. Kale Yeri Sığınağı (Döküntütaşı) Feneri, Karaburun Kızılburun Döküntü Taşları ucunda
19. Karaburun (Sarpıncık) Feneri, Karaburun, Yarımada’nın burnunda
20. Karşıyaka Sığlık Işıklı Şamandırası, Karşıyaka
21. Kokola (Çilazmak) Işıklı Şamandıra Feneri, Urla
22. Kubilay Sığlık Işıklı Şamandıra Feneri, Urla
23. Monem Batık Gemi Feneri, Çeşme Uçburunlar mevkii
24. Mordogan Tali Mendireği (Güney) Feneri, Karaburun (Mordoğan), mendirek ucunda
25. Mordoğan Ana Mendirek (Kuzey) Feneri, Mordoğan balıkçı barınağında
26. Nergiz Kayalığı Feneri, Urla, Mordoğan geçidi
27. Oğlakadası Feneri, Foça, Oğlakadası’nın güney batısında
28. Pelikan (Hürmüz) Işıklı Şamandıra Feneri, Urla, Pelikan Bankı sonunda
29. Pırasa Adası Feneri, Aliağa, adanın tepesinde
30. Süngükaya Feneri, Çeşme, ada üzerinde
31. Taşlıkburnu Feneri, Dikili, burun üzerinde
32. Tavşanada Feneri, Aliağa, adanın tepesinde
33. Tekeburnu Feneri, Seferihisar Sığacık Limanı
34. Toprak(Alev) Adası Feneri, Çeşme Üçburunlar kuzeyindeki ada üzerinde
35. Tuzlaburnu (Aliağa Kumburnu) Feneri, Dikili, Tuzlaburnu (Kum) üzerinde
36. Uçburunlar Işıklı Şamandıra Feneri, Çeşme Sılık üzerinde
37. Ufakada Feneri, Çeşme Ildır Körfezi’nde
38. Urla Balıkçı Barınağı Feneri, Urla İskelesi.
39. Uzunada (Kösten) Feneri, Urla, adanın kuzey burnunda
40. Yenikale İskele Işıklı Şamandırası, Yenikale, Sancakkale önündeki Sığlık üzerinde
41. Yenikale Sancak Işıklı Şamandıra Feneri, Yenikale Sığlığı üzerinde
42. Yılanadası (Körtaş) Feneri, Urla
Bu kısa tarihi ve teknik bilgiden sonra sadede geliyorum: Benim favori mekânım, Sarpıncık Deniz Feneri’dir. Karaburun’da. Yarımada’nın uç noktasına yaklaştığınızda Sarpıncık Köyü tabelasından sapın. Tepelere çıkın ve en uç noktada toprak patika yoldan inişe geçin. İşte karşınızda! Büyüleyici ve mütevazi. Sonsuzluk hissi… Karanlıkta ışık saçan yalnızlık simgesi…
Bir deniz fenerinin menzilinde keyiflenmenin hazzı, ömrünüze ömür katacak bir deneyimdir.
Sarpıncık Deniz Feneri, 1938’de inşa edilmiş ve 12 metrelik beyaz kuleye sahip. Güneş enerjisiyle çalışmakta, denizden yüksekliği 97 metre ve görünme erişimi 12 mil. İskoçya coğrafyasını andıran bir doğada, güzel bir yamaçta konuşlanması onu daha da çekici kılmakta. Karaburun’un yalnızlığa terk edilmiş bölgesinde (ilçe merkezindeki iskeleye 12 kilometre uzaklıkta) Ege’nin duru maviliğinin önünde bembeyaz görüntüsüyle, bahçe içindeki fener eviyle her daim sizi selamlamaya hazırdır.
Benim için bir yaşanmışlık, gizli bir hüzün abidesidir Sarpıncık. Ufkun efendisi bir bilge. Yosun kokusu iyot kokusuna, nergis kokusu kekik kokusuna eşlikçi. Göz hizanızdaki biçimli kayaların dansına hoş geldiniz!
Hoş buldum emektar dostum!
Ne çok sırrımız vardır birbirimize dair. Benim elimde kadeh, o ise hep dinlemededir, ışığıyla ya selamlar ya tasdikler. Andromeyaya o tanıştırdı beni. Meteor yağmurlarını da ondan öğrendim.
Kadim birer güzelliktir, deniz fenerlerimiz. Örseletmeyelim, ranta peşkeş çek(tir)meyelim onları!
Bir deniz feneri olmak isterdim! Ya siz?